Đa dạng sinh học chính là nền tảng để loài người xây dựng nên các nền văn minh. Hãy nhìn vào những con số này: cá đang cung cấp 20% lượng protein động vật cho khoảng 3 tỷ người trên hành tinh. Thực vật đóng góp hơn 80% vào khẩu phần ăn hàng ngày của chúng ta. Và ở những vùng nông thôn tại các quốc gia đang phát triển, tới 80% người dân vẫn đang dựa vào y học cổ truyền từ thảo mộc để chăm sóc sức khỏe cơ bản.
Nhưng khi đa dạng sinh học đang dần mất đi, điều này không chỉ đe dọa các hệ sinh thái mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe con người—từ nguồn lương thực, khả năng tiếp cận thuốc men, cho đến việc phòng ngừa dịch bệnh. Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng sự suy giảm đa dạng sinh học có thể làm tăng nguy cơ bùng phát các bệnh truyền từ động vật sang người. Điều đáng nói là nếu chúng ta biết bảo tồn đa dạng sinh học, thiên nhiên sẽ trở thành lá chắn vững chắc giúp nhân loại đối phó với các đại dịch, kể cả những đại dịch do vi-rút corona gây ra.
Nhận thức được điều này, Tập đoàn BGI đã không chỉ dừng lại ở lời nói mà còn hành động cụ thể, thể hiện quyết tâm bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu. Để hiện thực hóa sứ mệnh này và thúc đẩy phát triển bền vững, BGI đã khởi xướng cũng như tham gia vào hàng loạt các chương trình nghiên cứu bộ gen quy mô lớn. Những dự án này không chỉ mở rộng tầm hiểu biết khoa học mà còn tạo ra các công cụ thực tế để giám sát, bảo tồn và sử dụng nguồn tài nguyên sinh học một cách bền vững.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang phá hủy môi trường sống với tốc độ ngày càng nhanh, nhiều loài như gấu Bắc Cực, chim cánh cụt hay linh dương Tây Tạng đang đối diện với nguy cơ tuyệt chủng ngày càng cao. Trước thực trạng đó, năm 2009, BGI đã cùng các viện nghiên cứu khác khởi động Dự Án Bộ Gen Động Vật "Ba Cực Thế Giới". Đội ngũ nghiên cứu đã áp dụng công nghệ giải trình tự gen tiên tiến để vẽ nên bản đồ gen chất lượng cao cho những loài này, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân tích chuyên sâu ở cấp độ bộ gen. Sáng kiến này nhằm mục đích giải mã sự sống trong các môi trường khắc nghiệt—từ vùng cực cho đến các cao nguyên trên độ cao lớn—đồng thời phản ánh cam kết của BGI trong việc khám phá sự đa dạng của sự sống trên Trái Đất.
Năm 2018, một sáng kiến giải trình tự bộ gen sinh học đầy tham vọng và toàn diện hơn đã được hình thành. Dự Án Bộ Gen Sinh Vật Trái Đất (EBP), do BGI cùng hơn một chục tổ chức nghiên cứu khoa học trên toàn cầu đồng khởi xướng, là một sáng kiến khoa học toàn cầu với mục tiêu giải trình tự bộ gen của khoảng 1,67 triệu loài thực vật, động vật, nấm và các vi sinh vật khác—về cơ bản là tất cả các loài sinh vật nhân thực đã biết, tức những sinh vật có cấu trúc tế bào phức tạp—nhằm nâng cao hiểu biết về đa dạng sinh học.
Dự án này đã thiết lập một mạng lưới nghiên cứu trên phạm vi toàn cầu, tập trung vào nguồn gốc và quá trình tiến hóa của sự sống cũng như đa dạng sinh học. Các mạng lưới dự án liên kết với EBP bao gồm Dự Án 10.000 Bộ Gen Thực Vật (10KP), Dự Án 10.000 Bộ Gen Chim (B10K), Dự Án 10.000 Bộ Gen Cá (Fish10K), và nhiều dự án khác.
Tính đến tháng 11 năm 2024, các nhóm nghiên cứu trên khắp thế giới đã giải trình tự được 3.000 bộ gen thuộc 1.060 họ sinh vật nhân thực. EBP đang tiến triển đúng lộ trình để đạt được mục tiêu giải trình tự 10.000 loài vào năm 2026, đây là mục tiêu đề ra cho giai đoạn đầu tiên của dự án.
Trong những nỗ lực bảo tồn đa dạng sinh học toàn cầu của mình, BGI đặc biệt chú trọng vào việc giúp thế giới hiểu rõ hơn về các loài đang có nguy cơ tuyệt chủng. Một ví dụ điển hình là nghiên cứu về cây dầu—loài cây vô cùng quan trọng đối với các khu rừng mưa nhiệt đới Đông Nam Á, được thực hiện trong khuôn khổ dự án 10KP.
Cây dầu có vai trò cực kỳ quan trọng cả về kinh tế lẫn sinh thái, thế nhưng hiện nay nhiều loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng do bị con người khai thác cạn kiệt. Họ Dầu (Dipterocarpaceae) gồm 16 chi với khoảng 700 loài, và trong vài thập kỷ qua, số lượng của chúng đã giảm một cách đáng báo động. Nguyên nhân chính là do khai thác quá mức các quần thể tự nhiên kết hợp với việc phá hủy diện rộng môi trường sống hoang dã, khiến nhiều loài cây dầu hiện đang đứng trên bờ vực biến mất.
Trước tình hình nghiêm trọng này, việc tăng cường bảo vệ cây dầu đã trở thành vấn đề cấp bách. Thông qua hợp tác nghiên cứu, BGI đã xây dựng thành công bản đồ gen chất lượng cao ở cấp độ nhiễm sắc thể của họ Dầu. Đây là nguồn tài liệu quý giá và là nền tảng vững chắc cho các nghiên cứu tương lai về quá trình tiến hóa, sinh thái, cũng như công tác bảo tồn những loài cây này và thực vật nói chung.
Những dự án gen quy mô lớn này mang lại những tác động sâu rộng. Bằng cách xây dựng các bản thiết kế di truyền toàn diện của nhiều loài đa dạng, những sáng kiến này giúp các nhà khoa học khám phá các mối quan hệ tiến hóa, xác định các gen liên quan đến khả năng thích nghi với môi trường, và giám sát sự đa dạng di truyền trong các quần thể có nguy cơ tuyệt chủng. Những thông tin như vậy rất thiết yếu đối với công tác phục hồi môi trường sống, các nghiên cứu về khả năng kháng bệnh, nghiên cứu khả năng chống chịu biến đổi khí hậu, cũng như công tác hoạch định chính sách dựa trên cơ sở khoa học trong lĩnh vực bảo tồn.
Không chỉ dừng lại ở nghiên cứu lý thuyết, những nguồn tài nguyên gen này còn có nhiều ý nghĩa ứng dụng thực tiễn quan trọng. Ví dụ, khi hiểu được cơ sở di truyền đằng sau các đặc tính của thực vật và động vật, chúng ta có thể cải thiện các chương trình giống cho nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, nâng cao hiệu quả giám sát hệ sinh thái, đồng thời xác định những ưu tiên trong bảo tồn các loài đang bị đe dọa.
Tất cả những nỗ lực trên là minh chứng sinh động cho thấy đổi mới khoa học có thể góp phần tạo nên sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Bằng cách kiến giải bộ mật mã sự sống, BGI đang từng bước đóng góp vào mục tiêu bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu và đạt đến tầm nhìn rộng lớn hơn về một tương lai phát triển bền vững.